Khởi đầu và sử dụng
Bìa amiang, một loại vật liệu dạng tấm mỏng được làm từ sợi amiang kết hợp với chất kết dính như cao su hoặc nhựa, bắt đầu xuất hiện vào đầu thế kỷ 20. Khác với tấm xi măng amiang dùng trong xây dựng, bìa amiang chủ yếu được sử dụng làm gioăng, đệm kín và vật liệu cách nhiệt trong các ngành công nghiệp. Vào khoảng năm 1910, các công ty như Johns Manville tại Mỹ đã phát triển bìa amiang để đáp ứng nhu cầu về vật liệu chịu nhiệt và áp suất cao trong máy móc, lò hơi và đường ống. Với đặc tính bền, chịu nhiệt tốt và chi phí thấp, bìa amiang nhanh chóng được ứng dụng trong các nhà máy sản xuất thép, dầu khí và đóng tàu. Ban đầu, nó được coi là giải pháp lý tưởng cho các môi trường khắc nghiệt nhờ khả năng chống cháy và cách nhiệt vượt trội.
Thời kỳ phát triển đỉnh cao
Từ những năm 1920 đến 1960, bìa amiang trở thành vật liệu không thể thiếu trong các ngành công nghiệp nặng. Sự phát triển của công nghiệp hóa toàn cầu, đặc biệt sau Thế chiến thứ hai, đã thúc đẩy nhu cầu về vật liệu chịu nhiệt và áp suất cao. Bìa amiang được sản xuất với nhiều dạng, từ loại thông thường đến loại có lưới thép gia cường hoặc chịu dầu, để đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật đa dạng. Các thương hiệu như Garlock và Klinger nổi tiếng với các sản phẩm bìa amiang chất lượng cao, được sử dụng làm gioăng trong động cơ, lò hơi và hệ thống ống dẫn. Bìa amiang chiếm phần lớn thị trường vật liệu đệm kín công nghiệp vào thời kỳ này. Tại Việt Nam, bìa amiang được nhập khẩu và sử dụng trong các nhà máy xi măng, nhiệt điện và cơ khí từ những năm 1950.
Nhận thức về rủi ro
Từ những năm 1960, các nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ giữa sợi amiang và các bệnh như ung thư phổi, mesothelioma và bệnh phổi do amiang. Một nghiên cứu năm 1964 tại Anh cho thấy công nhân tiếp xúc lâu dài với bụi amiang có nguy cơ mắc mesothelioma cao gấp 10 lần. Năm 1976, Mỹ xác nhận sợi amiang là chất gây ung thư, làm dấy lên lo ngại về an toàn lao động. Tại Việt Nam, nhận thức về rủi ro amiang tăng từ những năm 2000, với nghiên cứu năm 2022 cho thấy 52,4% mẫu không khí từ các nhà máy sản xuất vật liệu amiang chứa bụi amiang. Những phát hiện này đã gây áp lực lớn lên ngành công nghiệp, buộc các nhà sản xuất phải tìm kiếm vật liệu thay thế và cải thiện điều kiện lao động.
Hạn chế và cấm sử dụng
Vào những năm 1980, nhiều quốc gia bắt đầu hạn chế hoặc cấm sử dụng bìa amiang do nguy cơ sức khỏe. Úc cấm hoàn toàn amiang vào năm 1981, trong khi Mỹ ngừng sản xuất các sản phẩm amiang công nghiệp, dù vẫn cho phép nhập khẩu với quy định nghiêm ngặt. Liên minh châu Âu ban hành lệnh cấm toàn diện vào năm 1999. Tuy nhiên, ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, bìa amiang vẫn được sử dụng trong ngành dầu khí, cơ khí và nhiệt điện do giá thành thấp và thiếu vật liệu thay thế kinh tế. Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định 146/2004/QĐ-TTg, yêu cầu sử dụng thiết bị bảo hộ và xử lý bụi amiang cẩn thận. Bộ Y tế cũng khuyến cáo giảm dần sử dụng amiang để bảo vệ sức khỏe công nhân và cộng đồng.
Tình hình hiện tại và thay thế
Hiện nay, bìa amiang vẫn được sử dụng trong một số ngành công nghiệp tại Việt Nam, như sản xuất gioăng cho lò hơi và đường ống, nhưng với các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt. Các vật liệu thay thế như bìa không amiang, sợi aramid, graphite và PTFE đang ngày càng phổ biến nhờ tính an toàn và hiệu quả tương đương. Bìa không amiang sử dụng sợi tổng hợp đã thay thế bìa amiang ở nhiều ứng dụng công nghiệp. Xu hướng chuyển đổi sang vật liệu xanh và an toàn sẽ tiếp tục thúc đẩy việc loại bỏ bìa amiang. Tuy nhiên, việc xử lý các sản phẩm bìa amiang cũ trong các nhà máy vẫn là thách thức, đòi hỏi kỹ thuật chuyên môn như làm ướt vật liệu và sử dụng thiết bị bảo hộ để ngăn sợi amiang phát tán.
Kết luận
Lịch sử phát triển của bìa amiang phản ánh sự tiến bộ và thách thức trong ngành công nghiệp. Từ một vật liệu cách nhiệt và đệm kín mang tính cách mạng, nó đã trở thành tâm điểm của các vấn đề sức khỏe và môi trường. Dù vẫn được sử dụng ở một số khu vực, tương lai của bìa amiang phụ thuộc vào việc cân bằng giữa lợi ích kinh tế và an toàn lao động, với các vật liệu thay thế ngày càng chiếm ưu thế.
